سال 1390 بود که جریان بیداری اسلامی در تونس کلید خورد و در چند کشور دیگر ادامه پیدا کرد تا اینکه چند حاکم سرنگون شدند. حکومت بن علی در تونس، مبارک در مصر، قذافی در لیبی، البته به فاصله زمانی جزو سرنگون شدگان بودند. ویژگی مشترک شان حکومت های خودکامه، سکولار و دین ستیز بود.
این جریان در سوریه، بحرین، یمن، عربستان، اردن و... نیز رخ داد که در یمن نیز حکومت عبدالله صالح ساقط شد و پس از آن منصور هادی روی کار آمد که آن دولت هم به دلیل خودکامه بودن و پیگیری سیاست های دولت قبل در مرحله دوم انقلاب ساقط شد. البته جنگ تحمیلی توسط آل سعود پیش آمد که در این نوشتار کاری به آن نداریم.
جایی که می خواهیم در این نوشتار مورد بررسی قرار دهیم سوریه می باشد. اول علت شروع این وقایع در سوریه را لحاظ می کنیم. این یکسری علل اولیه و سپس ثانویه را در پی دارد. علت اولیه می تواند چشم و هم چشمی عده ای از مردم سوریه به ویژه مخالفین دولت فعلی از سایر قیام های منطقه می باشد که آنها هم حرکتی را انجام دهند تا از آنها عقب نیفتاده باشند، شاید حرکت آنها در این فضای مشوش به نتیجه برسد.
دومین علت تشکیل دولت اسلامی می باشد. مولفه هایی می تواند این انگیزه را به آنها بدهد مختلف است. اولین مساله عدم پایبندی حکومت بشار اسد به ظواهر حداقلی اسلام می باشد. به طور گویاتر وقتی عوامل حکومت بشار اسد، حتی خانواده او به احکام اولیه اسلام مثل حجاب احترام نمی گذارند و خانواده و همسر بشار اسد بدون پوشش اسلامی در جوامع حاضر می شوند این خود دلیلی کافی برای مبارزه با این حکومت قلمداد می شود. مواردی از این دست و مفاسد اقتصادی، سیاسی و فرهنگی که بخشی از آن را حداقل حکومت بشار اسد مسبب آن بوده است. چه اینکه یکی از دلایل مبارزه مردم با رژیم طاغوت پهلوی عدم رعایت احکام دین و مبارزه با آن توسط رژیم حاکم بوده است. یکی از کارهایی که جبهه مخالفان دولت سوریه در مناطق تحت حاکمیتشان انجام داده اند اجباری کردن حجاب می باشد که خود موید دلیل بیان شده است.
اما آیا تنها علل اولیه باعث پیشرفت ماجرا بوده است؟ وقتی قضیه را بررسی می کنیم عوامل و علت های دیگری نیز تاثیر فراوان داشته اند که سبب شده اند اوضاع به شکل حاضر ادامه پیدا کند.
1) حکومت بشار اسد بنا به دلایلی ( ملی، عربی، دینی یا...) با رژیم صهیونیستی که همسایه هستند سر ناسازگاری دارد و از حامیان جبهه مقاومت می باشد. دولت های غربی، آمریکا و ایادی شان می خواهند سوریه را تحت فشار قرار دهند تا همراهی با جبهه مقاومت دست بکشد ولی او حاضر به همکاری با آنها نبوده است. لذا هدف غربی ها ساقط کردن بشار اسد جهت ضربه خوردن مقاومت و در راس آن ایران می اباشد.
2) دولت سوریه متحد روسیه هم می باشد و لذا شکست سوریه به معنای شکست روسیه که با ناتو و غربی ها تنش دارد تلقی می گردد.
3) عربستان که یک جریان عربی را همراه خود کرده است و همه حاکمان عربی همراه سیاستهایش هستند می خواهد سلطه خود را بیشتر کند و با سوریه که همراه ایران است پیروز شده و دولت همراه با خود سر کار بیاورد.
لذا سیل حمایت های آمریکا، عربستان، قطر و... سرازیر می شود تا بتوانند از طرف فعالیت فخالفان حکومت سوریه به این هدف برسند. آنچه متصور است این است که اشتراک عقیدتی بین همه جریان ها وجود نداشته باشد ولی همه آنها رسیدن به هدفشان را در سقوط دولت فعلی می بینند.
دولت سوریه قول یکسری اصلاحات را می دهد و بعضا عمل هم می کند. مثلا قانون اساسی تغییر می یابد که در آن مجلس تشکیل می شود. ریاست جمهوری مادام العمر به دوره ای مبدل می شود و... . لذا ما اصلاحات سیاسی را می بینیم ولی اصلاحات عقیدتی و رفتاری بر مبنای دین را مشاهده نمی کنیم. لذا عده ای که ممکن است برای تحقق دموکراسی مخالفت داشته اند ارضا شوند ولی قشر عمده مخالفین که هدفشان را برقراری دموکراسی نمی دانند بلکه تشکیل حکومت اسلامی می داننداین اصلاحات راضی نمی کند. البته ناگفته نماند انگیزه ها بسیار متفاوت است. خیلی ها به خاطر ارضای حس آدم کشی و خشونت طلبی پا به این میدان گذاشته اند. عده ای به خاطر دریافت پول و عده ای برای مواردی چون جهاد نکاح! و امثال آن.
نکته ای که من می خواستم اشاره کنم این است که شاید اگر در همان اوایل مبارزه مخالفین دولت سوریه، ایران منطقی تر عمل می کرد شاید شرایط به گونه ای دیگر رقم می خورد. مثلا می آمد دلایل مخالفت ها را احصا می کرد، اگر عده ای دلیلشان عدم اجرای احکام اسلام است چرا بایستی آنها را سرکوب کنیم؟ ما نیز بایستی مطالباتشان را از راهش پیگیری می کردیم و به حرکت آنها جهت می دادیم. اصلا چرا کشوری که متحد ما می باشد را زودتر از آنها امر به معروف کنیم که لااقل حاکمانش احکام اسلامی را رعایت کنند و در نهادینه سازی آن بکوشند. چرا ما بایستی بر مباحث حداقلی تکیه کنیم؟ ما می توانستیم به متحد خود بگوییم این رفتار شما علاوه بر این که عقوبت اخروی دارد ممکن است سبب تهدید برای حکومت فعلی شود، لذا آن را اصلاح کنید.
فرض بگیرید یک فرد مذهبی داریم که سال ها با یک فردی رفاقت دارد که اصلا پایبندی به مباحث دینی ندارد. با او خوش و بش می کند، مراودات مالی و... دارد. آن فرد زنش بی حجاب است و صفات دیگر. آیا ارتباط آن فرد مذهبی سبب بدبینی رفقای مذهبی اش نمی شود؟ آیا به دینداری اش شک نمی کنند؟ لذا در مواردی همچون حکومت سوریه حمایت بی چون و چرای ما از دولت بشار اسد ممکن است برای مخالفان به نوعی منفعت طلبی و عدم توجه به آرمان های دینی توسط ما تلقی گردد؛ چه اینکه اگر ما از مسلمانان چچن به خاطر رفاقت با روسیه حمایت نکنیم، یا به خاطر منافعمان از مسلمانان تبت و... دفاع نکنیم یا لااقل برای بهبود معیشتی و آزادی مذهبی شان که همدین ما هستند پادرمیانی نداشته باشیم به منفعت طلبی و گزینشی عمل کردن متهم خواهیم شد. لذا بایستی در سیاست های خود دقت بیشتری به خرج دهیم.
من وقتی این مقاله را نوشتم با چند نفر پیرامون آن صحبت کردم که نظرات متفاوت بود و قصد انتشار آن را نداشتم تا اینکه سخنان مقام معظم رهبری در دیدار با رئیس جمهوری آذربایجان من را در ارائه نظرم مصمم تر نمود. ایشان راه مقابله با جریان های تکفیری را تقویت برنامه های دینی معرفی نموده بودند. بنابراین تقویت برنامه های دینی و رعایت احکام دینی توسط دولتمردان سوریه می تواندبهانه و سلاح را از دست جریان های تکفیری سوریه هم بگیرد.